ဘာလဲ stock, stock market ဆုိတာ?

Stock ဆုိတဲ့ အစုရွယ္ရာေတြကုိ ၿမန္မာေတြ ရင္းႏွီးၾကမယ္လုိ႔ယူဆပါတယ္။ ၿမန္မာမွာ stock market မရွိေသးေပမဲ့ ပုဂၢလိကကုမၸဏီေတြက အစုရွယ္ရာ ေရာင္းခ်တာေတြရွိပါတယ္။ ဒါဆုိရင္ stock ဆုိတာ ဘာပါလဲ။ stock ကုိပုိင္ဆုိင္တယ္ ဆုိတာ စီးပြားေရးလုပ္တဲ့ ကုမၸဏီကုိ တစ္စိတ္တစ္ပုိင္း ပုိင္ဆုိင္ၿခင္းမ်ိဳးပါပဲ။
ဥပမာ။ စာဖတ္သူက ကုန္စုံဆုိင္ေလးတစ္ဆုိင္ တည္ခ်င္လုိ႔ဆုိပါေတာ့။ တည္ရင္ ၁၀ သိန္းကုန္က်မယ္လုိ႔ စာဖတ္သူ ယူဆပါတယ္။ ဒါေပမဲ့စာဖတ္သူဆီမွာ လုိအပ္တဲ့ပုိက္ဆံအားလုံးမရွိပါဘူး။ အဲဒီလုိဆုိေတာ့ စာဖတ္သူက ကုိယ့္ဆုိင္ကုိ ဆယ္ပုံပုံဖုိ႔စဥ္းစားပါတယ္။ တစ္ပုံကုိ တစ္သိန္းတန္ပါတယ္။ အဲဒီ ၁၀ ပုံက shares of stock (အစုရွယ္ယာ) လုိ႔ေခၚပါတယ္။ တစ္သိန္းက share တစ္ခုရဲ႕ေစ်းႏူန္းပါ။ Price of a share လုိ႔ေခၚပါတယ္။ မိသားစု၀င္ ဆယ္ေယာက္က စာဖတ္သူရဲ႕ stocks ေတြကုိ၀ယ္လုိက္ပါတယ္။ စာဖတ္သူက ပုိင္ဆုိင္ေၾကာင္း တရာ၀င္ စာရြက္ကုိထုတ္ေပးပါတယ္။ စာေရးသူဆီမွာ လုိခ်င္တဲ့ ၁၀ သိန္းရပါၿပီ။

Microsoft Stock Certificate
တစ္ႏွစ္ၾကာၿပီးတဲ့ အခါ စာဖတ္သူရဲ႕ဆုိင္က အၿမတ္ ၁သိန္းရပါတယ္။ အဲဒီ အၿမတ္ကုိ stock ၁၀ခုနဲ႔စားလုိက္ပါ။ share တစ္ခုအတြက္ အၿမတ္ ၁ ေသာင္းရပါတယ္။ ရွယ္ယာတစ္ခုေပၚက ၁ေသာင္း အၿမတ္ကုိ earnings per share (EPS) လုိ႔ေခၚၾကပါတယ္။ အဲဒါနဲ႔ စာဖတ္သူက ဒါရုိက္တာအဖြဲ႕ board of directors (ရွယ္ယာပုိင္ရွင္ေတြက စီးပြားေရးကုိ သူတုိ႔ကုိယ္တုိင္ မေစာင့္ေလွ်ာက္ႏုိင္လုိ႔ ခန္႔ထားတဲ့ လူေတြပါ) ကုိေခၚၿပီး အၿမတ္ ၁ေသာင္းထဲမွ အစုရွယ္ရာ၀င္ေတြအတြက္ ၅၀၀၀ ကုိအၿမတ္အၿဖစ္ ၿပန္ေပးဖုိ႔ဆုံးၿဖတ္ပါတယ္။ အဲဒီ ရွယ္ယာေပၚမွာ ေပးတဲ့ အၿမတ္ကုိ dividend လုိ႔ေခၚပါတယ္။ က်န္တဲ့ ၅၀၀၀ ကုိေတာ့ စီးပြားေရးခ်ဲ႕ထြင္ဖုိ႔အတြက္ ကုမၸဏီထဲၿပန္ထည့္ပါတယ္။ အဲဒါကုိေတာ့ retained earning လုိ႔ေခၚပါတယ္။ အၿမတ္ ၁ ေသာင္းလုံး ကုိလဲ အစုရွယ္ယာပုိင္ရွင္ေတြကုိေပးလုိက္လုိ႔ရပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အားလုံးေပးလုိက္တဲ့အခါ ကုမၸဏီကုိ ခ်ဲ႕ထြင္ဖုိ႔၊ ကုမၸဏီရဲ႕ကုန္က်စရိတ္ေတြအတြက္ သုံးဖုိ႔မရွိေတာ့ပါဘူး။ အားလုံးဆုံးၿဖတ္ခ်က္ခ်ၿပီးသြားတဲ့ အခါမွာေတာ့ အစုရွယ္ယာ၀င္ေတြကုိ ေၾကညာပါတယ္။ အစည္းအေ၀းေခၚလုိ႕လဲရပါတယ္။
ယခုၿမန္မာၿပည္မွအစုရွယ္ယာပုိင္ရွင္ အစည္းအေ၀းေတြလဲ တၿခားဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြက အစည္းအေ၀းေတြနဲ႔မၿခားပါဘူး။ ကုမၸဏီရဲ႕အၿမတ္ေတြအေၾကာင္း၊ ေငြေရးေၾကးေရးေတြ အေၾကာင္း၊ ေရတုိေရရွည္ ခန္႔မွန္းခ်က္ေတြအေၾကာင္းေၿပာၿပၾကတာခ်ည္းပါပဲ။ ဒါေပမဲ့ ယခုၿမန္မာ့ ရင္းႏွီးၿမဳပ္ႏွံသူ investor ေတြကေတာ့ dividend ကလြဲၿပီး တၿခား၀င္ေငြမရၾကပါဘူး။ stock market မရွိလုိ႕ပါ။ stock market မွာ ကုိယ္ပုိင္တဲ့ stock ေတြကုိ လြတ္လပ္စြာ ၀ယ္ယူခြင့္ရွိသလုိ၊ ေရာင္းခ်င္တဲ့ stock ကုိလဲေရာင္းႏုိင္ပါတယ္။ ၾကားခံ ပြဲစား broker ကေနတဆင့္၀ယ္ေရာင္းလုပ္တာပါ။ ၀ယ္ေရာင္းလုပ္ရာကေန ၿမတ္ႏုိင္ပါတယ္။
stock market ကလုိလားလုိ႔ ေမးႏုိင္ပါတယ္။ stock market ရွိေတာ့ ကုမၸဏီ အေသးအၾကီးအမ်ားၾကီး ဖြင့္လာႏုိင္ဖုိ႔ရွိပါတယ္။ လုပ္သားေတြအတြက္ အလုပ္အခြင့္အေရးေတြ အမ်ားၾကီးပုိပြင့္လာမယ္။ တုိင္းၿပည္ရဲ႕ ထုတ္ကုန္တုိးတက္လာမွာၿဖစ္ပါတယ္။ လူေနမႈအဆင့္အတန္းပုိမုိၿမင့္မားလာမွာၿဖစ္ပါတယ္။ ယခုတေလာေလးတင္ကပဲ ၿမန္မာၿပည္မွာ stock market ဖြင့္မဲ့ သတင္းေတြထြက္ေပၚလာပါတယ္။ ပုံမွန္အရ stock market ဖြင့္မဲ့ သတင္းဟာ သတင္းေကာင္းပါ။
Myanmar looks at stock market to attract capital
သုိ႔ေသာ္ stock market ကုိလြယ္လြယ္နဲ႔ ဖြင့္လုိက္လုိ႔ရတဲ့အရာ မဟုတ္ပါဘူး။ stock market ကုိယုံယုံၾကည္ၾကည္ ႏွင့္ရင္းႏွီးၿမဳပ္ႏွံသူေတြမ်ားလာမွသာ အထက္ပါ အက်ိဳးခံစားခြင့္ေတြရလာမွာပါ။ ဥပမာ။ ကုမၸဏီေတြက ၀င္ေငြ၊ ထြက္ေငြ၊ အၿမတ္ေတြကုိ အမွန္အကန္မၿပဘဲ လိမ္လည္မယ္၊ အစုရွယ္ယာ၀င္ေတြေပၚမွာ စာရင္းလိမ္မယ္ဆုိရင္ ရင္းႏွီးၿမဳပ္ႏွံသူေတြက မၿမဳပ္ႏွံခ်င္ၾကပါဘူး။ ေနာက္ၿပီး တကုိယ္ေတာ္သမားေတြက ကုမၸဏီအတြင္းက အေရးၾကီးသတင္းေတြနဲ႕ မတရားနည္းလမ္းေတြသုံးၿပီး အၿမတ္ထုတ္တာေတြ၊ stock ေစ်းကစားတာမ်ိဳးေတြကုိ အစုိးရက အၿပစ္မယူဘဲ လႊတ္ထားမယ္ဆုိရင္ stock market ေပၚမွာ ရင္းႏွီးၿမဳပ္ႏွံဖုိ႔ ယုံၾကည္ခ်က္ရွိမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ အဲဒီလုိဆုိရင္ နဂုိမူလအတုိင္းပဲ အက်ိဳးမထူးတဲ့ အၿဖစ္ပဲ ေရာက္မွာပါ။
ထုိသုိ႔ stock market ကုိဖြင့္ေပးဖုိ႔ စဥ္းစားေတာ့မယ္ဆုိရင္ ကုမၸဏီေတြရဲ႕ စာရင္းေတြကုိစစ္ဖုိ႔ စာရင္းစစ္ေတြလုိပါမယ္။ စာရင္းေဟာင္းေတြကုိ ထိန္းသိမ္းဖုိ႔လုိပါတယ္။ အစုိးရအေနနဲ႔လဲ တရားဥပေဒနဲ႔ အညီ ထုိလိမ္လည္တဲ့ ကုမၸဏီေတြကုိ ၿပစ္ဒဏ္ခ်ရပါမယ္။ ၀င္ေငြခြန္ေတြကုိလဲ ကုမၸဏီတုိင္း စနစ္တက်ေကာက္ခံဖုိ႔လုိပါတယ္။ ထုိ႔အၿပင္ အတြင္းသတင္းနဲ႔ ေစ်းကစားတဲ့ သူေတြ၊ အတြင္းသတင္းနဲ႕ အၿမတ္ထုတ္တဲ့သူေတြကုိ အၿပစ္ခ်မွတ္ရမွာ ၿဖစ္သလုိ၊ မၿဖစ္ေအာင္ကာကြယ္မဲ့ ၾကိဳတင္ၿပင္ဆင္မႈေတြလုပ္ဖုိ႔လုိပါတယ္။
ဒီ post ေလးက stock နဲ႔ stock market အေၾကာင္းကုိ အက်ဥ္းခ်ဳပ္တင္ၿပတာပါ။
ယခုေတာ့ ဒီေလာက္နဲ႔ပဲ ရပ္ပါရေစ။ ေနာက္ထပ္လဲ stock, stock market အေၾကာင္းမ်ားအက်ယ္တ၀င့္ ဆက္လက္ေရးသားပါမယ္။
ေစ်းကြက္နဲ႔ အစိုးရရဲ႕ အခန္းက႑ (ဝါ) ႏုိင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ

ႏိုင္ငံေရး ေဘာဂေဗဒ ဆိုတာ ဘယ္လို ဘာသာရပ္မ်ိဳးလဲ ဆိုတာ မသိေသးတဲ႔ စာဖတ္သူတို႔ သိခ်င္ၾကပါလိမ့္မယ္။ သိခ်င္တယ္ပဲ ဆိုပါစို႔ (ဇြတ္ႀကီးပါလားေနာ္)။ ေဘာဂေဗဒ/စီးပြားေရး (economics) နဲ႔တူသလား။ ႏိုင္ငံေရးသိပၸံ ဘာသာရပ္ (political science) ရဲ႕ အခြဲတခုလား။ ဘယ္လို ကိစၥ၊ အေၾကာင္းအရာေတြကို ေလ့လာတာလဲ စသျဖင့္ေပါ့။
ကၽြန္ေတာ္ ကိုယ္တိုင္လည္း အစက ဘာမွန္းမသိပဲ ယူလိုက္တာပါ။ ဘာမွန္းမသိဘူးဆိုေပမယ့္
သင္ရမယ့္ အေၾကာင္းအရာေတြေတာ့ သိတာေပါ့ေလ။ ေအာက္ပါ အေၾကာင္းအရာေတြ၊ ေမးခြန္းေတြကို စိတ္ဝင္စားရင္ေတာ့ စာဖတ္သူတို႔လည္း ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒကို စိတ္ဝင္စားပါလိမ့္မယ္။ ကၽြန္ေတာ္လည္း အဲဒါေတြ သိခ်င္လို႔ စီးပြားေရး ဘာသာရပ္မဟုတ္ပဲ ဒီဘာသာကို ေလ့လာျဖစ္ခဲ့တာပါ။
အေၾကာင္းအရာ တခ်ိဳ႕ကေတာ့
* ျမင့္မားလာတဲ့ သံုးစြဲမႈ (rising consumer demand) နဲ႔ အရင္းအျမစ္ေလ်ာ့နည္းလာမႈ၊ ပတ္ဝန္းက်င္ ညစ္ညမ္းမႈတို႔ကို ေလ်ာ့ခ်ေရးတို႔ အၾကား လြန္ဆြဲမႈကို ဘယ္လို ေျဖရွင္းမလဲ။
* အရင္းရွင္စနစ္၊ ဆိုရွယ္လစ္စနစ္နဲ႔ အျခားႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ စနစ္တို႔ အၾကား ဦးတည္ခ်က္၊ ေမွ်ာ္မွန္းခ်က္ ကြာျခားမႈေတြက ဘာေတြလဲ။
* ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံေရးစနစ္နဲ႔၊ အာဏာရွင္စနစ္တို႔ရဲ႕ ဦးစားေပးေဆာင္ရြက္ပံု ကြာျခားခ်က္ေတြက ဘာေတြလဲ။
* ကမာၻ႕ႏိုင္ငံေတြ အျပန္အလွန္ အမီွသဟဲ ျပဳေနၾကေတာ့ ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ အစိုးရေတြက သူတို႔ရဲ႕ ျပည္တြင္းအလုပ္လက္မဲ့ အေရး၊ ေငြေၾကးေဖာင္းပြမႈ ကိစၥ၊ ကုန္သြယ္ေရး လိုေငြျပမႈ၊ လူမႈဖူလံုေရး ကိစၥေတြကို ေျဖရွင္းရာမွာ ဘယ္လိုအခက္အခဲေတြ ရိွႏိုင္သလဲ။
အဲဒါေတြကေတာ့ ႏိုင္ငံေရး ေဘာဂေဗဒ ဘာသာရပ္ရဲ႕ ေမးခြန္းတခ်ိဳ႕ပါ။ စာဖတ္သူေတာ့ မသိဘူး။ ကၽြန္ေတာ္ ကေတာ့ ေတာ္ေတာ္က်ယ္ျပန္႔တယ္လို႔ အၿမဲခံစားရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အခုထိ စာဆန္ေနပါေသးတယ္။ အရပ္စကားနဲ႔ ေျပာႏိုင္ေအာင္ ကၽြန္ေတာ္ ႀကိဳးစားၾကည့္မယ္။ သမိုင္းေကာက္ေၾကာင္းကို ျပန္လိုက္ရင္းနဲ႔ေပါ႔။ အဲဒီေတာ့ လက္ရိွ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ျမင္ေတြ႔ေနရတဲ့ လူအဖြဲ႔အစည္းကေန ခဏခြါမယ္၊ ေက်ာက္ေခတ္လူသားဘဝကို ျပန္သြားၾကည့္ၾကရေအာင္။
လူရယ္လို႔ ျဖစ္လာေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔မွာ စား၊ဝတ္၊ေန ေရးဆိုတဲ့ လူေတြ အသက္ရွင္သန္ႏိုင္ဖို႔ အေျခခံ လိုအပ္ခ်က္ေတြရိွပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေက်ာက္ေခတ္တုန္းက ဘာဥပေဒမွ မရိွ၊ အုပ္ခ်ဳပ္သူလူတန္းစားမရိွ၊ အစိုးရမရိွပဲ ေနၾကတယ္ ဆိုပါေတာ႔။ အဲဒီေတာ့ အေျခခံလိုအပ္ခ်က္ေတြ အတြက္ လုၾကယက္ၾက၊ သတ္ၾကျဖတ္ၾကေပါ့။ (တိရိစာၦန္နဲ႔ အလားတူပဲ) ႀကီးႏိုင္ငယ္ညွင္း လုပ္ၾကတာေပါ့။ အဲဒီ အေျခအေနကို ပံုမွန္ သဘာဝအေနအထား (state of nature) လို႔ ေသာမတ္စ္ေဟာပ့္ (Thomas Hobbes) က ေျပာပါတယ္။ လူေတြအားလံုး တစ္ေယာက္ကို တစ္ေယာက္ ေဆာ္ပေလာ္တီးေနၾကတဲ့ ေခတ္ႀကီးေပါ့၊ “war of every man against every man” တဲ့။ အဲဒီေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူရိွမွ လူ႔ေဘာင္ေလာကႀကီး ေအးခ်မ္းမယ္၊ အရွည္တည္တ့ံမယ္၊ စားဝတ္ေနေရးအတြက္ သတ္ၾကျဖတ္ၾကတာေတြ ေပ်ာက္ကြယ္သြားမယ္လို႔ ေဟာ့ပ္ကဆိုပါတယ္။ ဂၽြန္ေလာ့(က္) (John Locke) တို႔၊ ႐ူးဆိုး (Rousseau) တို႔ ေျပာထားတာေတြကို ေက်ာ္လိုက္မယ္။ အစိုးရတစ္ရပ္ရိွတဲ့အဆင့္ေရာက္သြားၿပီ။ လူတို႔ရဲ႕ အသက္အိုးအိမ္စည္းစိမ္ကို ကာကြယ္လုိက္ႏိုင္ၿပီ။ ဘယ္လို အစိုးရပံုစံပဲ ျဖစ္ျဖစ္ေပါ့။
ဒီလိုနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ ဆိုတဲ့ အသံုးအႏႈန္းဟာ ၁၈ ရာစုမွာ စတင္ေပၚေပါက္လာတယ္ပဲ ဆိုပါစို႔။ ဆိုပါစို႔လို႔ ေျပာရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းက ေခတ္ေဟာင္း ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ (Classical Political Economy) ကို ေလ့လာရာမွာ Hobbes အရင္ ၁၆ ရာစု အေစာပိုင္းက မာခီဗယ္လီ (Machiavelli) ေရးတဲ့ “The Prince” က စလို႔ပါ။ အုပ္ခ်ဳပ္သူ မင္းသားဟာ (တရားဥပေဒ အရမဟုတ္ပဲ) အတင္းအဓမၼ အင္အားသံုး အုပ္ခ်ဳပ္မွသာ ႏိုင္ငံေရး တည္ၿငိမ္မယ္၊ အာဏာတည္ၿမဲမယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဘယ္လိုပဲ အုပ္ခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ အာဏာတည္ၿမဲခ်င္ရင္ေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္ခံ ျပည္သူေတြရဲ႕ ဥစၥာဓနကိုေတာ့ သြားမထိနဲ႔လို႔ မာခီဗယ္လီက ေျပာထားပါတယ္။
ကဲ ၁၈ ရာစုပဲ ျပန္လွည့္ရေအာင္ပါ။ ေဘာဂေဗဒ/စီးပြားေရး ဆိုတဲ့ အသံုးဟာ ဂရိဘာသာက ဆင္းသက္လာတာပါ။ အိုးအိမ္ခန္႔ခြဲမႈ (household management) လို႔ ဆိုပါတယ္။ လူတို႔ရဲ႕ လုိအပ္ခ်က္ေတြကို မိသားစုဝင္ အခ်င္းခ်င္း၊ အမ်ိဳးအခ်င္းခ်င္း၊ လူမ်ိဳးႏြယ္စု (tribe) ဝင္ အခ်င္းခ်င္း ရိုင္းပင္းေျဖရွင္းၾကတာမ်ိဳးပါ။ ၁၈ ရာစုကစခဲ့ၿပီး လက္႐ွိသံုးေနတဲ့ ေဘာဂေဗဒ သေဘာတရားကေတာ့ ေသြးမေတာ္ သားမစပ္တဲ့ အိုးအိမ္ မိသားစုေတြအၾကား လူတို႔ရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို အျပန္အလွန္ ေျဖ႐ွင္းႏိုင္ၾကတဲ႔ စံနစ္မ်ိဳးပါ။ ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ (ဝါ) ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ စီးပြားေရး ကေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးပိုင္း၊ အစိုးရပိုင္းက စီးပြားေရးရာ ကိစၥေတြမွာ ဝင္ေရာက္စီမံခန္႔ခြဲျခင္းလို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္ခံ ျပည္သူတို႔ရဲ႕ အေျခခံလိုအပ္ခ်က္ေတြကို ျပည့္မွီေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးဖို႔ အစိုးရမွာ တာဝန္ရိွတယ္ ဆိုတဲ့ သေဘာပါ။ (အခုေခတ္မွာေတာ႔ အဲဒီအေျခခံလုိအပ္ခ်က္ဆိုတာေတြထဲမွာ ေရ၊ မီး၊ ေလာင္စာဆီ လံုလုံေလာက္ေလာက္ ရ႐ွိေရး၊ ပညာေရး ပံ့ပိုးမႈ၊ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေ႐ွာက္မႈ၊ လမ္းပန္း ဆက္သြယ္ေရး ေကာင္းမြန္မႈ၊ အလုပ္အကိုင္ ဖန္တီးေပးေရး၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးက႑မွာ ေထာက္ပ့ံေၾကးေပးေရး၊ သုေတသနကို ေထာက္ပ့ံအားေပးေရး၊ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ ထိန္းသိမ္းေရး စတာေတြပါ ပါဝင္ေနတယ္လို႔ဆိုႏုိင္ပါတယ္။) ဒါေပမယ့္ အစိုးရက ဘယ္ေလာက္ အတိုင္းအတာထိ ဝင္ေရာက္ေဆာင္ရြက္သင့္တယ္ ဆိုတာကေတာ့ ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒ ဘာသာရပ္ရဲ႕ အၿမဲတမ္း ျငင္းခုန္ေနရတဲ့ ႀကီးမားတဲ့ ျပႆနာ တစ္ရပ္ပါ။ (ကိုယ္သန္ရာ၊ ႏွစ္သက္ရာ က ၾကည္႔တဲ႔ရႈေထာင္႔ေတြအေပၚမွာ မူတည္ၿပီး အေျဖအမိ်ဳးမိ်ဳး ကြဲဲျပားနုိင္လို႔ သတ္သတ္မတ္မတ္အေျဖတခ်ိဳ႕ကို ဒီေနရာမွာ ေပးမထားပါ၊ စာဖတ္သူတို႔ ကိုယ္ႀကိဳက္သလို ယူဆဖို႔နဲ႔ စဥ္းစားဖိုအတြက္႔ ေလ့က်င့္ခန္းပါ။ ဥပမာ ဒီေနရာမွာ အရင္းရွင္စနစ္နဲ႔ ဆိုရွယ္လစ္ စနစ္တို႔ၾကား ကြားျခားပံုကို ႏိႈင္းယွဥ္ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။)
ေခတ္ေဟာင္း ႏိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒဟာ ၁၈ ရာစုေႏွာင္းပိုင္းနဲ႔ ၁၉ ရာစု အေစာပိုင္းေတြမွာ အဒမ္စမစ္ (Adam Smith) တို႔၊ ေဒးဗစ္ရီကာဒို (David Ricardo) တို႔က စတင္ခဲ့ပါတယ္။ သူတို႔က စီးပြားေရးမွာ အစိုးရရဲ႕ ဝင္ေရာက္စြက္ဖက္မႈကို အနည္းဆံုးထိေလ်ာ့ခ်ဖို႔ ေျပာလာပါတယ္။ ေစ်းကြက္က သူ႔အလိုလို လူတို႔လူအပ္ေနတဲ့ ကုန္ပစၥည္းေတြကို အဆင္ေျပေခ်ာေမြ႕စြာ ထုတ္လုပ္၊ ေရာင္းခ်၊ ဝယ္ယူႏိုင္တယ္။ အဲဒါကို အဂၤလိပ္လို (Self-Regulating Market) လို႔ ေခၚပါတယ္။ (Laissez-Faire) လို႔လဲ ေျပာပါတယ္။ အမ်ားျပည္သူတို႔ အတူတကြ အက်ိဳးရိွေစတဲ့ (public goods) ေတြျဖစ္တဲ့ ပညာေရး၊ ႏိုင္ငံကာကြယ္ေရး (national defense) စတာေတြကလြဲလို႔ ကုန္ထုတ္လုပ္မႈမွာ၊ ကုန္သြယ္ေရးမွာ၊ စိုက္ပ်ိဳးေရးမွာ အစိုးရဝင္ေရာက္ စြက္ဖက္မွာ မလိုလားတဲ့ သေဘာပါ။ ဒီလိုေျပာရတာ သူတို႔မွာလည္း အေၾကာင္းရိွပါတယ္။ အဓိက က အက်ိဳးမမ်ားတာ၊ စြမ္းေဆာင္ေရမေကာင္းတာ ္ (inefficient)ရယ္၊ ၿပီးေတာ့ ေဆြစဥ္မ်ိဳးဆက္ ေျမေပၚခြထိုင္ၿပီး ဘာမွ မယ္မယ္ရရ အလုပ္မ႐ိွတဲ႔ ေျမပိုင္ရွင္ေတြရဲ႕ အက်ိဳးကို ႏိုင္ငံေရးမွာ မ်က္ႏွာသာရ ကာကြယ္ေပးထားလို႔ပါ။ Corn Laws လို႔ေခၚတဲ႔ ေကာက္ပဲသီးႏွံမ်ဳိးစံုကို ေစ်းခ်ိဳခ်ဳိသြင္းလို႔ရတဲ႔ ႏုိင္ငံျခားသီးႏွံသြင္းကုန္ေတြ ရဲ႕ယွဥ္ၿပိဳင္မႈကေန ကာကြယ္ေပးထားလုိ႔ပါ။ ဒီဟန္႔တားမႈေၾကာင္႔ တစ္ျခားႏုိင္ငံေတြကိုလည္း အဂၤလန္ရဲ႔ စက္မႈထုတ္ကုန္ေတြ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ တင္ပို႔လို႔ မရေတာ႔ဘူးေလ။ ဒီလိုနဲ႔ စားသံုးသူေတြ၊ စြန္႔စြန္႔စားစား တီထြင္လုပ္ကိုင္ရတဲ့ စက္မႈလုပ္ငန္းပိုင္ အရင္းရွင္ေတြ နစ္နာေနလို႔၊ ကုန္ကုန္ေျပာရရင္ ႏုိုင္ငံတခုလံုး အတိုင္းအတာနဲ႔ပါ နစ္နာေနလုိ႔ပါ။
ဒီဘက္ေခတ္မွာေတာ႔ ေခတ္ေဟာင္း ႏိုင္ငံေရး ေဘာဂေဗဒဟာ စီးပြားေရး ဘာသာရပ္ (Economics) အသြင္ေျပာင္းသြား ပါတယ္၊ တနည္းေျပာရရင္ ေဘာဂေဗဒ လို႔ ေျပာင္းေခၚခဲ႔ပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ အစိုးရမွာ လူတို႔ရဲ႕ အေျခခံလိုအပ္ခ်က္ကို ျဖည့္ဆည္းေပးဖုိ႔ စီးပြားေရးရာေတြမွာ စီမံခန္႔ခြဲေပးဖို႔ ဘာမွတာဝန္မရိွေတာ့လို႔ပါ။ စီပြားေရးနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးကို ခြဲျခားဆက္ဆံဖို႔ပါ။ (နယ္နိမိတ္ ကန္႔သတ္ေျပာဆိုဖို႔ကေတာ႔ ေတာ္ေတာ္ေလး ခဲယဥ္းပါတယ္။ ဒီအတိုင္းပဲ ထားလိုက္ပါ။) အဲဖရက္ မာ႐ွယ္ (Alfred Marshall) ေခတ္မွာ (၁၈၄၂ – ၁၉၂၄) ေတာ႔ လူ႔က်င့္ဝတ္ဆိုင္ရာ ဒႆနိကေဗဒ (Moral Philosophy)၊ သမိုင္းဘာသာ နဲ႔ ဥပေဒပညာ တို႔ေအာက္က ခြဲထြက္ၿပီး စီးပြားေရး ဘာသာရပ္ကို ဌာနတစ္ခုအေနနဲ႔ ကိန္းဘရစ္တကၠသိုလ္မွာ သီးသီးသန္႔သန္႔ စေထာင္ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ စီးပြားေရး သက္သက္ စဥ္းစားဖို႔ ဆိုပါေတာ႔။
ဒါေပမယ့္ ႏွစ္ဆယ္ရာစု အစပိုင္းမွာေတာ့ ေခတ္ေဟာင္း စီးပြားေရးပံုစံ (Classical approach) ဟာ မဟန္ျပန္ပါဘူး။ ၿပီးေတာ႔လည္း လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္သံုးဆယ္ေလာက္ ကစၿပီး လူမႈေရးသိပၸံ ပညာရွင္ေတြက စီးပြားေရးနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးဟာ သီးသီးသန္႔သန္႔ႀကီး ခြဲထားလို႔ မရစေကာင္းဘူးလို႔ ေျပာလာပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ကလည္း ကားမတ္(စ္) (Karl Marx) အဆိုကို ေထာက္ခံၾကပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ကားမတ္(စ္) ကလည္း ေခတ္ေဟာင္း အုပ္စု ထဲမွာ ပါပါတယ္။ သူကလည္း အရင္းရွင္စီးပြားေရးနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးဟာ သိပ္ပတ္သက္လြန္းတယ္လို႔ေတာ့ မထင္ပါ။ ဒါေပမယ့္ သူေထာက္ျပတာက အရင္းရွင္စီးပြားေရး စနစ္ထဲကပဲ အားေကာင္းတဲ့ ႏိုင္ငံေရး အုပ္စုေတြ (ဥပမာ အရင္းရွင္ေတြ၊ ကုန္ထုတ္လုပ္မႈ စက္ပစၥည္း ပိုင္ဆိုင္သူေတြ) ေပၚထြက္လာၿပီး အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွာ ျခယ္လွယ္လာၿပီး လူတန္းစားမညီမွ်မႈအဆင့္ကို ေရာက္လာတာမ်ိဳးပါ။ ဒါေၾကာင့္ သူက အရင္းရွင္စနစ္ဟာ ေရရွည္မွာ မတည္တံ့ပဲ က်ရႈံးမဲ့ စနစ္လို႔ ျမင္တာပါ။ ဒါေပမယ့္ တကယ္တမ္း ေရရွည္မွာ အလုပ္မျဖစ္ပဲ က်ရံႈးခဲ့တာက ကြန္ျမဴနစ္ႏွင့္ ဆိုရွယ္လစ္ စီးပြားေရး စနစ္ေတြပါ။ ေရတိုမွာေတာ့ အရမ္းေအာင္ျမင္ခဲ့ပါေသးတယ္။ ဥပမာ – ဆိုဗီယက္ ျပည္ေထာင္စုက အေမရိကန္ကို စပြတ္နစ္ ဒုံးပ်ံလႊတ္တင္မႈနဲ႔ ေ႐ွာ႔ရသြားေစခဲ႔ပါတယ္။ စက္မႈဖြံၿဖိဳးေရးနဲ႔ စီးပြားေရးေကာင္းေအာင္ တည္ေဆာက္ရာမွာ ဆို႐ွယ္လစ္စီးပြားေရးစနစ္က အရင္း႐ွင္စံနစ္ကို ကာလတစ္ခုအထိ ေက်ာ္တက္သြားခဲ႔ပါတယ္။

အဒမ္စမစ္ (Adam Smith) က စၿပီး အလံတလြင့္လြင့္ ထူႏိုင္ခဲ႔တဲ႔ အရင္းရွင္စီးပြားေရးစနစ္ ဟာ ပထမကမာၻစစ္ မတိုင္ခင္ထိပဲ ေကာင္းေကာင္းလည္ပတ္ႏုိင္ခဲ႔ပါတယ္။ ကမာၻစစ္ႀကီးႏွစ္ခုနဲ႔ ဒုတိယ ကမာၻစစ္ၿပီး ကာလမွာ အစိုးရဝင္မပါပဲ ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ စီးပြားေရးေတြ မလည္ပတ္ႏိုင္ေတာ့ပါဘူး၊ တနည္းေျပာရရင္ အရင္း႐ွင္ စနစ္ဟာ ေဘးပေယာဂ (အစိုးရ) မပါပဲ မလည္ပတ္နိုင္ေတာ့ပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္မို႔ ေစ်းကြက္ပ်က္သြားတဲ့ (Market failure) အခ်ိန္မွာ အစိုးရက ဝင္ေရာက္ ကူညီေဆာင္ရြက္ေပးဖို႔၊ ယိမ္းယိုင္ေနတဲ့ စီးပြားေရးကို လမ္းေၾကာင္းေပၚ ျပန္တည့္မတ္ေပးဖို႔၊ အလုပ္အကိုင္ အခြင့္အလမ္းေတြကို အစိုးရက အိတ္စိုက္ၿပီး ဖန္တီးေပးဖို႔ေတြကို ဂၽြန္ ေမးနတ္ ကိန္း (John Maynard Keynes) က တုိက္တြန္းပါတယ္။ သူရဲ႕ ထင္ရွားတဲ့ အဆိုကေတာ့ ေရရွည္မွာ ငါတို႔ေတြ ရိွၾကေတာ့မွာ မဟုတ္လို႔ စီးပြားေရး ျပန္ေကာင္းလိမ့္ ႏိုးႏိုး ေစာင့္မေနသင့္ဘူး လို႔ ေျပာခ်င္တဲ့ စကားေလး တစ္ရပ္ပါ။ “In the long run, we are all dead” တဲ့။ ဒါေၾကာင့္ ျပည္သူေတြကို မေသခင္ ထမင္းနပ္မွန္ေအာင္ စားေစခ်င္ရင္ အစိုးရက ဝင္ထိန္းေပးပါတဲ့။ (ေနာက္ဆံုး စာေၾကာင္းက ဇာတ္နာေအာင္ ကၽြန္ေတာ္ လက္ေဆာ့ လိုက္တာပါ) ကိန္းရဲ႕ အဆိုျပဳခ်က္ဟာ လက္ေတြ႔ အသံုးဝင္ခဲ့ပါတယ္။ ကမာၻ႕ျပႆနာျဖစ္တဲ့ စီးပြားေရးကပ္ဆိုးၾကီး (Great Depression) ကို ေအာင္ျမင္စြာ ေက်ာ္လႊားႏိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အထင္ရွားဆံုး ဥပမာကေတာ့ ဖရန္ကလင္း ဒီ ႐ူးစ္ဘက္ (Franklin D. Roosevelt) ရဲ႕ အေမရိကန္ႏိုင္ငံမွာ အလုပ္အကိုင္ ဖန္တီးေပးျခင္းပါ။ အမ်ိဳးသား ဥယ်ာဥ္ (national parks) ေတြ၊ အေဝးေျပး ကားလမ္းမေတြ ေဖာက္ေစခဲ့ဲၿပီး အလုပ္အကိုင္ ဖန္တီးေပးခဲ့ရာက စီးပြားေရး ျပန္ဦးေမာ့လာတာပါ။ အေမရိကန္မွာေတာ့ ကိန္းရဲ႕ လႊမ္းမိုးခဲ့ပံုက အေမရိကန္စီးပြားေရးဟာထိန္းခ်ဳပ္ကန္႔သတ္ထားတဲ႔ အရင္း႐ွင္စနစ္(Regulatory Capitalism) အေနနဲ႔ ၁၉၇ဝပည္႔ႏွစ္ေတြထိ ရိွခဲ့ပါတယ္။
ဒီအေတာအတြင္းမွာပဲ ဒုတိယကမာၻစစ္ၿပီးလို႔ အာရွတိုက္ႏိုင္ငံေတြ၊ လက္တင္အေမရိက ႏိုင္ငံေတြဟာ အရင္းရွင္စနစ္ကို လက္ခံဖို႔ ေၾကာက္႐ႊံ႔႕ခဲ႔ၾကပါတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ႏိုင္ငံေရးအရေတာ့ လြတ္လပ္ေရးရခဲ့ဲၿပီ၊ အလားတူပဲ စီးပြားေရးပိုင္းမွာလည္း အမွီအခိုကင္းတဲ့ ကိုယ္ပိုင္ စီးပြားေရး ရပ္တည္ဖြံ႕ၿဖိဳးမႈကို လုိလားလို႔ပါ။ အရင္းရွင္စံနစ္က်င္႔သုံးတဲ႔ ဥေရာပနယ္ခ်ဲ႕ႏိုင္ငံေတြဟာ အရင္း႐ွင္စံနစ္ အမည္ခံၿပီး သူ႔တို႔ရဲ႕ကိုလိုနီထဲသာ ဆြဲသြင္းခဲ႔တယ္၊ လြတ္လပ္ေရးရလာတဲ႔ႏိုင္ငံေတြဟာ ကိုလိုနီစံနစ္ေအာက္မွာ ဘာအက်ဳိးခံစားခြင္႔မွ ရခဲ႔တာ မဟုတ္ဘူးေလ။ ေနာက္တခုကလည္း လြတ္လပ္စ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲ ႏိုင္ငံေတြဟာ စက္မႈဖြံ႕ၿဖိဳးတဲ့ အရွင္းရွင္ႏိုင္ငံေတြကို သဘာဝ အရင္းအျမစ္ေတြ ေစ်းေပါေပါႏွင့္ ေရာင္းရၿပီး ေစ်းႀကီးတဲ့ သြင္းကုန္ေတြကို ျပန္ဝယ္ေနရေတာ႔ လြတ္လပ္ေရးရဲ႕ အႏွစ္သာရဟာေျပာက္ဆံုးေနသလိုပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ သြင္းကုန္အစားထိုး ကုန္ထုတ္လုပ္မႈ (Import Substitution Industrialization) ကို အိႏိၵယ နဲ႔ လက္တင္ အေမရိကႏိုင္ငံေတြ အားလံုးလုိလို က်င့္သံုးခဲ့ ပါတယ္။ (စကားမစပ္ ျမန္မာျပည္မွာလည္း သြင္းကုန္အစားထိုးလုပ္ခဲ့တယ္ ဆိုတာ မွတ္မိေနပါေသးတယ္။) အဲဒီလုပ္ရပ္ဟာ ေအာက္က်ေနာက္က်ျဖစ္ရျခင္း သေဘာတရား (Dependency Theory) အေပၚမွာ အေျခခံထားပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ကၽြန္ေတာ္ေျပာခဲ့ဘူးတဲ့ သမိုင္းက ေပၚလစီေရြးခ်ယ္ရာမွာ သက္ေရာက္မႈရိွတယ္ဆိုတာကို ျပေနတဲ့ထင္ရွားတဲ့ ဥပမာ တခုပါ။ လြတ္လပ္ျပီးေခတ္ လက္ရိွစီးပြားေရး အေျခအေန၊ အက်ပ္အတည္းကို ရင္ဆိုင္ေျဖရွင္းရာမွာ သမိုင္းရဲ႕ လႊမ္းမိုး မႈရိွေနလို႔ပါ။
တဘက္မွာေတာ့ ဂ်ပန္ နဲ႔တ႐ုတ္တို႔က မတူညီတဲ႔ စီးပြားေရးပံုစံေတြကို ေ႐ြးခ်ယ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဂ်ပန္က ပို႔ကုန္ဦးစားေပး ကုန္ထုတ္လုပ္မႈ (Export-oriented Industrialization) ကို ေရြးခ်ယ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အစိုးရက ဦးေဆာင္တဲ့ ဖြံ႕ၿဖဳိးတိုးတက္မႈေဖာ္ေဆာင္ေရး ပံုစံမ်ိဳး (State-led Development) ပါ။ အေျခမခိုင္ေသးတဲ့ စက္မႈက႑ေတြကို အစိုးရက ျပည္တြင္းမွာသာ ယွဥ္ၿပိဳင္ေစၿပီး ျပည္ပရဲ႕ယွဥ္ၿပိဳင္မႈကို ကာကြယ္ေပးထားတဲ့ ပံုစံမ်ိဳးပါ။ သြင္းကုန္ခြန္(Tariff) ေကာက္တာမ်ဳိး၊ သြင္းကုန္အေရအတြက္ကန္႔သတ္တာ (Import quota) မ်ဳိးေတြနဲ႔ ျပည္ပယွဥ္ၿပိဳင္မႈေတြကို အကာအကြယ္ေပးတတ္ၾကပါတယ္။ တရုတ္ကလည္း ၁၉၈ဝ ၿပည့္နွစ္ေတြမွာ အထူးစီးပြားေရးဇုန္ (Special Economic Zones) ေတြ ဖန္တီးၿပီး နိုင္ငံၿခားရင္းနွီးၿမွဳပ္နွံမႈကို အဲဒီဇုန္ေတြမွာပဲ ဖိတ္ေခၚၿပီး ကန္႔သတ္ထားတာ၊ ကုန္သြယ္မႈေတြကိုလည္း အဲဒီဇုန္ေတြကပဲလုပ္ရတာဟာ အရင္းရွင္စနစ္ကို သူ႔နိုင္ငံမွာ ေျမစမ္းခရမ္းပ်ိဳး လုပ္ခ်င္တဲ့ သေဘာပါ။ ဟဲလို တက္စတင္း ဝမ္း၊ တူး၊ သရီး ေပ့ါ။ အဲဒီကေန နည္းပညာ၊ အတတ္ပညာ ဖိတ္စင္မႈေတြ (Technology and knowledge spillovers) ရွိလာမယ္၊ ျပည္တြင္း စက္မႈလုပ္ငန္းေတြ နိုင္ငံၿခား ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမႈ ကတဆင့္ ျဖစ္ထြန္းလာမယ္ဆိုတဲ့ သေဘာပါ။ မေအာင္ျမင္ဘဲ က်႐ႈံးခဲ႔ရင္လည္း ေဒသဆိုင္ရာ စီးပြားေရး က်ဆံုးမႈသာျဖစ္ျပီး ႏို္င္ငံတခုလံုးရဲ႕ စီးပြားေရး၊ ႏိုင္ငံေရးတို႔မွာ မထိခိုက္ ေစခ်င္လို႔ပါ။
သြင္းကုန္အစားထိုးလုပ္တဲ့ လက္တင္အေမရိကန္နိုင္ငံေတြ ၁၉၈၀ ျပည့္နွစ္ေတြမွာ စီးပြားေရး အက်ပ္အတည္းနဲ႔ ရင္ဆိုင္ၾကရပါတယ္။ (ေရနံစိမ္းထုတ္လုပ္ေရာင္းခ်တဲ႔ OPEC ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ေလာင္စာဆီ ကန္႔သတ္ထုတ္လုပ္တင္ပို႔မႈ (Oil embargo) နဲ႔လည္း ပတ္သက္ဆက္ႏြယ္ေနပါတယ္။) သြင္းကုန္အစားထိုးတယ္ ဆိုတာ တဘက္မွာ ပို႔ကုန္ေတြကိုလည္း အားမေပးပါဘူး။ သူတို႔ေတြ ေခတ္ေဟာင္းက်မ္းရဲ႕ (Classical theory) ရဲ႕ (ႏုိင္ငံတိုင္းမွာ) အားသာခ်က္ အားနည္းခ်က္ ေတြ ႐ိွတယ္ဆိုတဲ့ (Comparative advantage) သေဘာတရားေတြ မသိလို႔လား။ မဟုတ္ဘူးထင္ပါတယ္။ မယံုလို႔ၿဖစ္ပါလိမ့္မယ္။ သေဘာတရားေတြ ဟာ သေဘာတရားေတြ ပါ။ ဒါေတြဟာ အသိတရားကို အားနည္းေစျပီး အမွန္မျမင္ ေအာင္လုပ္ထားတာ (Brain wash) လို႔လည္း စြပ္စြဲလို႔ရပါတယ္။ (ႏုိင္ငံတိုင္းမွာ) အားသာခ်က္ အားနည္းခ်က္ ေတြ႐ိွတယ္ဆိုတဲ႔ သေဘာတရား ေျပာတာက တိုင္းျပည္တိုင္းဟာ ကိုယ္ရဲ႕ အားသာတဲ့ ကုန္စည္္ေတြပဲထုတ္ၿပီး ကုန္သြယ္ၾကရင္ အားလံုးအကိ်ဳးပိုမ်ားမယ္ ဆိုပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ နိုင္ငံတစ္နိုင္ငံဟာ အကုန္ထုတ္စရာမလိုပါ။ အလြန္႔အကၽြံေျပာရရင္ တမည္ေကာင္းထုတ္ၿပီး ကုန္သြယ္ရင္လည္း ခ်မ္းသာနိုင္တာပါပဲ။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီကုန္ပစၥည္းေစ်းက်ရင္ေတာ့ ၿပႆနာရွိနိုင္တာေပါ့။ ၿပီးေတာ့ Comparative advantage ဆိုတာကလည္း လုပ္ယူလို႔ ရပါေသးတယ္။ ဥပမာ အထက္က ဂ်ပန္ရဲ႕ လုပ္ပံုမ်ိဳးေပါ႔။ ဒီလိုနဲ႔ သြင္းကုန္အစားထိုးတဲ႔ႏုိင္ငံေတြဟာ ျပည္တြင္းဝယ္လိုအားတက္မလာတာကတစ္မ်ုဳိး၊ ေရနံေစ်းတက္လို႔ ကုန္စည္ေစ်းႏႈန္းတက္လာတာ (ေငြေၾကးေဖာင္းပြမႈ) ကတစ္ဖံု၊ ကုန္ထုတ္လုပ္မႈအတြက္ဝယ္ထားတဲ႔ စက္ယႏၱားဖိုးေတြ မေပးေခ်ႏုိင္တာက တစ္ဒုကၡန႔ဲ ေသာကပင္လည္ေဝပါေတာ႔တယ္။
အဲ… သီအိုရီတစ္ခုဟာ အၿမဲတမ္းအလုပ္ၿဖစ္ေလ့ မရွိပါဘူး။ ၁၉၇၀ၿပည္႔နွစ္ေတြမွာပဲ ကိန္းရဲ႕ စီမံခန္႔ခြဲမႈေအာက္က အရင္း႐ွင္စနစ္၊ ထိန္းခ်ဳပ္ကန္႔သတ္ထားတဲ႔ အရင္း႐ွင္စနစ္ (Managed Capitalism၊ Regulatory Capitalism) တို႔ ျပႆနာစတက္ပါတယ္။ ဥပမာ အေမရိကန္နဲ႔ ၿဗိတိန္နိုင္ငံေတြမွာ ေငြေႀကးေဖာင္းပြမႈႏႈန္း ျမင့္ျမင့္လာတယ္။ အလုပ္လက္မဲ့ႏႈန္း မ်ားမ်ားလာတယ္။ အဲဒီျဖစ္ရပ္ႏွစ္ခုလံုး တၿပိဳင္တည္းျဖစ္တာကို အဂၤလိပ္လိုေတာ႔ “stagflation” လို႔ေခၚပါတယ္။ စီးပြားေရးကို ေဖးကူဖို႔သံုးစြဲတဲ့ အစိုးရ အသံုးစရိတ္ (Fiscal Policy) ေတြကလည္း မီးေလာင္ရာ ေလပင့္သလို ျဖစ္ေနတယ္။ အေမရိကန္နဲ႔ ၿဗိတိသွ်ထုတ္ကုန္ေတြဟာလည္း ကမာၻ႔ေစ်းကြက္မွာ မယွဥ္ႏိုင္ျဖစ္လာတယ္။ (ဒါကလည္း အလုပ္သမားသမဂၢ အဖြဲ႔အစည္း (Labor Union၊ Trade Union) ေတြအားေကာင္းလာတာေၾကာင့္ လုပ္ခေစ်းျမင့္လာတာရယ္၊ ဂ်ာမနီနဲ႔ ဂ်ပန္ တို႔က စက္မႈအင္အားႀကီးႏိုင္ငံေတြ ျပန္ျဖစ္လာတာေတြေၾကာင့္လည္း ပတ္သက္ဆက္ႏႊယ္ေနပါတယ္။) ရစ္ခ်တ္နစ္ဆင္ (Richard Nixon) က ျပည္တြင္း အက်ပ္အတည္းကို ေျဖရွင္းဖို႔ ေရႊနဲ႔ ေဒၚလာ ခ်ိတ္ထားတာကို (gold standard) ကို ၁၉၇၁ ခုနစ္မွာ ဖ်က္သိမ္းပါတယ္။ စီးပြားေရးမွာ အစိုးရက ဝင္ဝင္ပါေနလို႔ ျပႆနာေတြ ျဖစ္ေနတာပါ၊ ေစ်းကြက္ လြတ္လပ္ခြင့္ကသာ ျပႆနာေတြကို ေၿဖရွင္းေပးမွာ၊ လူ႔လြတ္လပ္ခြင့္ (personal freedom) ကို အားေပးတာလို႔ဆိုတဲ့ ဖရက္ဒရစ္ ဟိုက္ရက္ (Friedrich Hayek) နဲ႔ မီလ္တန္ ဖရိမန္း (Milton Friedman) တို႔ရဲ႕ Neoliberal Idea ေတြေရွ႕ေရာက္လာပါတယ္။